Van kerk naar seculier museum
Wie de Aya Sofia binnenloopt zal ongetwijfeld even moeten wennen aan het schemerige licht. Bij de restauratie zijn ramen dichtgemetseld waar oorspronkelijk licht doorheen scheen. De kerk wordt wel verlicht met een groot aantal lampen. Het glas en goud van de beroemde mozaïeken lichten mooi op door het schijnsel van de flakkerende lampjes. De mozaïeken zijn in verschillende hoeken aangebracht, door de schittering lijkt het net alsof de steentjes bewegen. Hoewel de goudkleurige mozaïeken een van de artistieke hoogtepunten zijn van de Aya Sofia, waren ze lang niet altijd zichtbaar. De kerk met de Byzantijnse muurschilderingen en mozaïeken is tot 1453 een christelijk gebedshuis geweest, maar toen Mehmet II het toenmalige Constantinopel veroverde, werd het per direct een moskee. Hij verwijderde alle relikwieën, voorzag het gebouw van minaretten en liet het kruis op de koepel vervangen door een halve maan. De muurschilderingen en mozaïeken liet de nieuwe leider bedekken met een witte pleisterlaag. Dat deze kunstwerken nu wel zijn te bewonderen, is te danken aan Mustafa Kemal Atatürk, de grondlegger van het moderne Turkije. Hij maakte in 1934 van het gebedshuis een seculier museum en liet de witte pleisterlaag verwijderen. Daardoor werden de onderliggende kunstwerken weer zichtbaar. Toch is nog steeds heel duidelijk te zien dat het museum ooit een moskee was. In de koepel staan teksten uit de Koran, achterin het museum staat de ‘minbar’ ofwel de preekstoel, en rondom hangen enorme groene houten schilden met daarop in het goud geschreven de heilige islamitische namen van God, de profeet Mohammed en de eerste vier vertegenwoordigers van God op aarde. In combinatie met de vroegchristelijke kunst een heel bijzonder geheel.
Een geneeskrachtige zuil
Bij de ingang van het museum staan vaak drommen mensen. Zij staan in de rij voor ‘de zwetende zuil’, een zuil die vochtig aanvoelt. Volgens een legende van voor 1200 heeft het vocht van de zuil een geneeskrachtige werking sinds Gregorius de Weldoener op deze plek verscheen. Het is te zien dat nog steeds veel mensen hun duim in het gat steken: het koper rondom glanst als goud door het dagelijkse opwrijven.